అథ త్రయోదశోఽధ్యాయః .
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞవిభాగయోగః .

అర్జున ఉవాచ -

ప్రకృతిం పురుషం చైవ క్షేత్రం క్షేత్రజ్ఞమేవ చ .
ఏతద్వేదితుమిచ్ఛామి జ్ఞానం జ్ఞేయం చ కేశవ ..

శ్రీభగవానువాచ -

ఇదం శరీరం కౌంతేయ క్షేత్రమిత్యభిధీయతే .
ఏతద్యో వేత్తి తం ప్రాహుః క్షేత్రజ్ఞ ఇతి తద్విదః ..

క్షేత్రజ్ఞం చాపి మాం విద్ధి సర్వక్షేత్రేషు భారత .
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోర్జ్ఞానం యత్తజ్జ్ఞానం మతం మమ ..

తత్క్షేత్రం యచ్చ యాదృక్చ యద్వికారి యతశ్చ యత్ .
స చ యో యత్ప్రభావశ్చ తత్సమాసేన మే శృణు ..

ఋషిభిర్బహుధా గీతం ఛందోభిర్వివిధైః పృథక్ .
బ్రహ్మసూత్రపదైశ్చైవ హేతుమద్భిర్వినిశ్చితైః ..

మహాభూతాన్యహంకారో బుద్ధిరవ్యక్తమేవ చ .
ఇంద్రియాణి దశైకం చ పంచ చేంద్రియగోచరాః ..

ఇచ్ఛా ద్వేషః సుఖం దుఃఖం సంఘాతశ్చేతనా ధృతిః .
ఏతత్క్షేత్రం సమాసేన సవికారముదాహృతం ..

అమానిత్వమదంభిత్వమహింసా క్షాంతిరార్జవం .
ఆచార్యోపాసనం శౌచం స్థైర్యమాత్మవినిగ్రహః ..

ఇంద్రియార్థేషు వైరాగ్యమనహంకార ఏవ చ .
జన్మమృత్యుజరావ్యాధిదుఃఖదోషానుదర్శనం ..

అసక్తిరనభిష్వంగః పుత్రదారగృహాదిషు .
నిత్యం చ సమచిత్తత్వమిష్టానిష్టోపపత్తిషు ..

మయి చానన్యయోగేన భక్తిరవ్యభిచారిణీ .
వివిక్తదేశసేవిత్వమరతిర్జనసంసది ..

అధ్యాత్మజ్ఞాననిత్యత్వం తత్త్వజ్ఞానార్థదర్శనం .
ఏతజ్జ్ఞానమితి ప్రోక్తమజ్ఞానం యదతోఽన్యథా ..

జ్ఞేయం యత్తత్ప్రవక్ష్యామి యజ్జ్ఞాత్వామృతమశ్నుతే .
అనాదిమత్పరం బ్రహ్మ న సత్తన్నాసదుచ్యతే ..

సర్వతః పాణిపాదం తత్సర్వతోఽక్షిశిరోముఖం .
సర్వతః శ్రుతిమల్లోకే సర్వమావృత్య తిష్ఠతి ..

సర్వేంద్రియగుణాభాసం సర్వేంద్రియవివర్జితం .
అసక్తం సర్వభృచ్చైవ నిర్గుణం గుణభోక్తృ చ ..

బహిరంతశ్చ భూతానామచరం చరమేవ చ .
సూక్ష్మత్వాత్తదవిజ్ఞేయం దూరస్థం చాంతికే చ తత్ ..

అవిభక్తం చ భూతేషు విభక్తమివ చ స్థితం .
భూతభర్తృ చ తజ్జ్ఞేయం గ్రసిష్ణు ప్రభవిష్ణు చ ..

జ్యోతిషామపి తజ్జ్యోతిస్తమసః పరముచ్యతే .
జ్ఞానం జ్ఞేయం జ్ఞానగమ్యం హృది సర్వస్య విష్ఠితం ..

ఇతి క్షేత్రం తథా జ్ఞానం జ్ఞేయం చోక్తం సమాసతః .
మద్భక్త ఏతద్విజ్ఞాయ మద్భావాయోపపద్యతే ..

ప్రకృతిం పురుషం చైవ విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి .
వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ విద్ధి ప్రకృతిసంభవాన్ ..

కార్యకారణకర్తృత్వే హేతుః ప్రకృతిరుచ్యతే .
పురుషః సుఖదుఃఖానాం భోక్తృత్వే హేతురుచ్యతే ..

పురుషః ప్రకృతిస్థో హి భుంక్తే ప్రకృతిజాన్గుణాన్ .
కారణం గుణసంగోఽస్య సదసద్యోనిజన్మసు ..

ఉపద్రష్టానుమంతా చ భర్తా భోక్తా మహేశ్వరః .
పరమాత్మేతి చాప్యుక్తో దేహేఽస్మిన్పురుషః పరః ..

య ఏవం వేత్తి పురుషం ప్రకృతిం చ గుణైః సహ .
సర్వథా వర్తమానోఽపి న స భూయోఽభిజాయతే ..

ధ్యానేనాత్మని పశ్యంతి కేచిదాత్మానమాత్మనా .
అన్యే సాంఖ్యేన యోగేన కర్మయోగేన చాపరే ..

అన్యే త్వేవమజానంతః శ్రుత్వాన్యేభ్య ఉపాసతే .
తేఽపి చాతితరంత్యేవ మృత్యుం శ్రుతిపరాయణాః ..

యావత్సంజాయతే కించిత్సత్త్వం స్థావరజంగమం .
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞసంయోగాత్తద్విద్ధి భరతర్షభ ..

సమం సర్వేషు భూతేషు తిష్ఠంతం పరమేశ్వరం .
వినశ్యత్స్వవినశ్యంతం యః పశ్యతి స పశ్యతి ..

సమం పశ్యన్హి సర్వత్ర సమవస్థితమీశ్వరం .
న హినస్త్యాత్మనాత్మానం తతో యాతి పరాం గతిం ..

ప్రకృత్యైవ చ కర్మాణి క్రియమాణాని సర్వశః .
యః పశ్యతి తథాత్మానమకర్తారం స పశ్యతి ..

యదా భూతపృథగ్భావమేకస్థమనుపశ్యతి .
తత ఏవ చ విస్తారం బ్రహ్మ సంపద్యతే తదా ..

అనాదిత్వాన్నిర్గుణత్వాత్పరమాత్మాయమవ్యయః .
శరీరస్థోఽపి కౌంతేయ న కరోతి న లిప్యతే ..

యథా సర్వగతం సౌక్ష్మ్యాదాకాశం నోపలిప్యతే .
సర్వత్రావస్థితో దేహే తథాత్మా నోపలిప్యతే ..

యథా ప్రకాశయత్యేకః కృత్స్నం లోకమిమం రవిః .
క్షేత్రం క్షేత్రీ తథా కృత్స్నం ప్రకాశయతి భారత ..

క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోరేవమంతరం జ్ఞానచక్షుషా .
భూతప్రకృతిమోక్షం చ యే విదుర్యాంతి తే పరం ..

ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతోపనిషత్సు
బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞవిభాగయోగో నామ త్రయోదశోఽధ్యాయః ..

Ramaswamy Sastry and Vighnesh Ghanapaathi